"Tarihin Sonu" Tezi: Liberal İlkelerin Küreselleşmesi
Hasan Sabaz
“Tarihin Sonu” tezinin sahibi, Japon asıllı bir Amerikan vatandaşı olan Francis Fukuyama'dır. Fukuyama, Harvard Üniversitesinde doktora yapmış ve ABD Dışişleri Bakanlığında Politika Planlama Dairesinde Ortadoğu uzmanı ve Genel Direktör Yardımcısı olarak çalışmıştır. Akademisyen ve dış politika uzmanı kimliğiyle tanıtılmasına rağmen CIA'nın en önemli düşünce kuruluşlarından kabul edilen “Rand Corporation” adlı kurumda çalışmış, istihbarat faaliyetleri için raporlama çalışmaları yapmıştır.
Soğuk savaş yıllarının bittiği ve NATO karşısında Varşova Paktı'nın erimeye başladığı bir dönemde yazılan makale dünya çapında tartışılmış ve lehte ya da aleyhte yüzlerce makale yazılmış, doktora tezleri hazırlanmıştır. Fukuyama da makalesinden yaklaşık sekiz yıl sonra konuyu bir kitapta bir kez daha değerlendirmiştir.
Tarihin Sonu tezi, genel anlamda “Batının zaferi” ile noktalanan tarihi bir süreçten, ideolojilerin çöküşünden, dinlerin sosyal hayatı belirleyici vasfının bitmeye başladığından söz eder. Geride sadece liberalizm ve hiçbir engele takılmadan hedonizmin kucağına atılan “özgür” insan kalacaktır. Üretim, tüketim ve serbest piyasa tümüyle “özgür” bireylerin istekleri doğrultusunda şekillenecektir. Devlet sınırlandırılmış haliyle sadece bireyciliğin özgürce yaşaması için güvenlik görevi ile iş yapacaktır.
Sovyetlerin çöküşü sonrası tek kutuplu dünyada liberal değerlerin küreselleşmesi ve ideolojilerin marjinalize edilmesi yolunda başarılar elde edilirken bu sürecin yirmi yılı bulmadan sarsıntıya uğrayacağı düşünülmemişti. Batı'da milliyetçiliklerin yükselişe geçmesi, Yunanistan, İngiltere ve Fransa'da sosyalistlerin seçimlerde başarılı sonuçlar alması, küreselleşme karşıtı gösterilerin kaos ve karmaşaya neden olarak hayatı durma noktasına getirmesi, terör gerekçe gösterilerek bireysel özgürlük alanlarının sınırlandırılmaya başlanması ve bunun uzun sürelere yayılması ve en son liberalizmden vahşi kapitalizme geçişin mesajlarını veren Trump'ın ABD başkanı olarak seçilmesi “Tarihin Sonu” tezi için tam bir hayal kırıklığı oldu.
Biz, 2017'de yapılan bu çalışmada liberal demokrasiyi “Tarihin Sonu” olarak gören zihniyetin ortaya çıkışından, referanslarından, hedeflerinden ve çelişkilerinden söz etmeye çalıştık.