İhvan-ı Müslimin'in 20. Yüzyıl İslam Dünyası Üzerindeki Etkisi
Dr. Abdulkadir Turan
ÖZET
1928'de Mısır'da Hasan el-Benna tarafından kurulan İhvan-ı Müslimin, İslam dünyasında tarikattan cemaate geçiş sürecinin en önemli ilk hareketlerindendir. Bir düşünür tarafından kurulmayan ve bir düşünüre de dayanmayan İhvan-ı Müslimin, tarikat birikimini Cemaleddin Efganî ile başlayan modern (yeni) arayışla buluşturmuş; tarikat disiplininden mülhem bir cemaat yapısıyla İslam dünyasında sosyal ve siyasi yaşam üzerinde olduğu gibi düşünce üzerinde de etkili olmuştur. Seyyid Kutup'un yanında Hasan Turabî, Aliya İzzetbegoviç, Abdülmecid Zindanî, Raşid el-Gannuşî gibi çok sayıda aksiyoner düşünür yetiştiren İhvan-ı Müslimin, İbn Teymiyye fikriyatı ile yoğun temas kurduktan sonra düşünsel bir verimsizlik dönemine girmiştir. Buna rağmen İhvan-ı Müslimin'in İslam dünyasının neredeyse tamamı üzerindeki etkileri devam etmektedir.
Anahtar Kelimeler: İhvan-ı Müslimin, Hasan el-Benna, Seyyid Kutup, 20. Yüzyıl İslam Düşüncesi.
GİRİŞ
Mart 1928'de İsmâiliye'de Hasan el-Bennâ tarafından Cem‘iyyetü'l-ihvâni'l-müslimîn adıyla kurulan İhvan-ı Müslimin (Müslüman Kardeşler) Cemaati, kurulduğu tarihten bu yana İslam dünyasını en çok etkileyen ve üzerinde en çok araştırma yapılan cemaatlerindendir.
Bugüne kadar İhvan-ı Müslimin'in kuruluş süreci, Mısır'a ve Mısır dışına yayılması; Mısır ve Mısır dışındaki faaliyetleri ve bu faaliyetlerin karşılaştığı engeller çok yönlü olarak araştırmalara konu olmuştur. İhvan-ı Müslimin'in akidesi, dolayısıyla düşünsel yapısı da kimi araştırmalarda incelenmiş; 1980'li yıllardan bu yana ise İslam dünyasında Cihadî yapıların ortaya çıkmasında İhvan-ı Müslimin'in etkisi Amerikan merkezli araştırmalarda önemli yer tutmuştur.
Siyasî, sosyal ve hatta askerî sonuçlar doğuran bir hareketin düşünsel bir etki oluşturmamış olması düşünülemez.
Mısır'ın ilk cemaati olan, İslam dünyasının da ilk cemaatlerinden olan İhvan-ı Müslimin, dergiler, gazeteler yayımlamış, okullar açmış, İslam dünyasında etkili olan, özellikle Batı menşeli düşünsel yapılarla çok yönlü düşünsel tartışmalara girmiştir. Bu düşünsel faaliyetler, sadece Mısır'da değil, İhvan-ı Müslimin'in faaliyetlerini taşıdığı ve faaliyetlerinin kendisi dışında taşındığı ülkelerde de etkili olmuş olmalıdır. Buna rağmen İhvan-ı Müslimin'in İslam dünyasında nasıl bir düşünsel etki oluşturduğu ne olumlu ne olumsuz yanları ile yeteri kadar irdelenmemiş; bu hususta bağımsız eserler yazılmamıştır.
Sunumumuz bu problemin farkında olarak İhvan-ı Müslimin'in İslam dünyasında düşünsel hareketliliğe katkısını irdelemek üzere hazırlanmıştır.