İletişim Bilgileri     Arama

Hollanda Krizi Üzerinden Türkiye-Avrupa Birliği İlişkileri

  • Anasayfa
  • Analiz
  • Hollanda Krizi Üzerinden Türkiye-Avrupa Birliği İlişkileri
Hollanda Krizi Üzerinden Türkiye-Avrupa Birliği İlişkileri

Hollanda Krizi Üzerinden Türkiye-Avrupa Birliği İlişkileri

15 Temmuz darbe girişimi, Türkiye'nin, iç ve dış meselelerini farklı bir bakış açısı ile yeniden sorgulamasını kaçınılmaz hale getirmiştir. Bir yandan Türkiye'nin içinde bulunduğu Batı bloğunun darbeyi tel'in etme noktasındaki tereddütleri, öte yandan Türkiye'ye “destek ziyaretleri” yapanların darbecileri koruma gayretleri Türkiye açısından kapsamlı bir sorgulama yapmayı ve statükoya rağmen radikal kararlar almayı zorunlu kılmıştır. Sürecin getirdiği en önemli değişiklik AK Parti ile MHP'nin birlikte kararlaştırıp meclisten geçirdiği anayasa değişiklik paketidir. Buna göre Türkiye'de “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi” isimli yeni bir yönetim sistemine geçilmesi öngörülmektedir.

2008'de getirilen yurtdışında seçim propagandası yapma yasağına rağmen 16 Nisan'da halkoyuna sunulacak paket için tüm taraflar, Avrupa'da yaşayan yaklaşık 3,5 milyon seçmenin desteğini almak için yurtdışında da kampanya yapmaya başlamışlardır. Avrupa'da birçok ülkenin yakın zamanda seçime girecek olmasıyla beraber, oralardaki Müslüman ve yabancı karşıtı partilerin kampanyalarını düşmanlık üzerine kurarak oy devşirmeye çalışmaları, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın şahsında İslam ve Türkiye karşıtlığını güçlendirmiştir. Bu durum halkoylamasında Evet oyu kullanacakların, Batı'da görüldüğü şekliyle Erdoğan destekçilerinin, kampanyalarının Avrupa'nın ifade hürriyeti değeriyle açıkça çatışacak şekilde, farklı yöntemlerle engellenmesini beraberinde getirmiştir. Karşılıklı görüş beyanları ile tırmanan gerilim sürecinde, Türkiye'nin iç meselesi olan halkoylamasının etkilerinin, sadece içerde kalmayacağı, dış politikayı da doğrudan etkileyeceği ortaya çıkmıştır.

 

Kriz Dizisi Nasıl Başladı?

İlk olarak 2 Mart Perşembe günü, Türkiye Adalet Bakanı Bekir Bozdağ'ın Almanya'nın Baden-Württemberg eyaletinin Gaggenau kentinde konuşma yapacağı, Avrupalı Türk Demokratlar Birliği'nin (UETD) düzenlediği etkinlik “park yeri ve girişlerin yeterli olmadığı” gerekçesi ile iptal edilmiştir. Gaggenau belediyesi, yaptığı açıklamada, UETD'ye kiraladığı bir salonda düzenlenecek etkinlik için verdiği izni geri çektiğini duyurmuştur. Bakan Bozdağ bu gelişme üzerine Almanya Adalet Bakanı ile yapacağı görüşmeyi iptal edip Türkiye'ye dönmüştür. Aynı gün, Köln yakınlarındaki Frechen beldesinde 5 Mart Pazar günü yapılacak olan, Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekci'nin katılacağı etkinliğin, salonu işleten şirket tarafından iptal edildiği bildirilmiştir. Daha önce, Bakan Zeybekci'nin konuşacağı bu etkinliğin Köln-Porz belediye salonunda düzenlenmesi planlanmış, ancak belediye buna izin vermemiştir. Zeybekci'nin programı takvime uygun bir şekilde özel bir otelin toplantı salonunda yapılmıştır.  Bunun üzerine Erdoğan Almanya'nın konuyla ilgili uygulamalarını Nazi dönemi uygulamalarına benzetmiş; Almanya'nın teröre yardım ve yataklıktan yargılanması gerektiğini söylemiştir.

6 Mart Pazartesi gününe gelindiğinde ise Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu'nun bir gün sonra Hamburg'da katılacağı etkinliğin “yoğun katılım olması durumunda salonun yangına karşı dayanıklılık sorunu oluşturabileceği” gerekçesiyle iptal edildiği belirtilmiştir. Bir belediye yetkilisi ise iptal durumunun söz konusu olmadığını, güvenlik gerekçesi ile salonun yerinin değiştirildiğini söylemiş fakat ikinci salonun da kira sözleşmesi iptal edilmiştir. Çavuşoğlu, Hamburg'da katılacağı etkinliğe ev sahipliği yapacak salonun sahiplerinin PKK tarafından tehdit edilmesine rağmen salon sahiplerinin sözünden dönmediğini, Alman istihbaratının tehditleri sonucu etkinliğin iptal edildiğini belirtmiştir. Yaşanan gelişmeler üzerine Çavuşoğlu “ben bugün Hamburg'a gidiyorum. Bu akşam Hamburg'da vatandaşlarımızla bir araya geleceğiz. Kimse engelleyemez. Engellemeye de kalkmamalı” şeklinde sert bir tepki vermiştir. Çavuşoğlu'nun katılacağı etkinlik planlandığı gibi 7 Mart Salı günü, Türkiye'nin Hamburg Başkonsolosluğunda yapılmıştır. Çavuşoğlu etkinliğin ardından Berlin'e geçerek bir gün sonra, 8 Mart Çarşamba günü, Alman Dışişleri Bakanı Sigmar Gabriel ile yüz yüze bir görüşme gerçekleştirmiştir. Görüşmede Almanya tarafı Nazi dönemiyle kıyaslama yapılmasının Almanya'nın kırmızı çizgisi olduğunu belirtirken Türkiye tarafı ise son yıllarda yoğunlaşan Türkiye ve Cumhurbaşkanı Erdoğan karşıtı kampanyalardan duyduğu rahatsızlığı ve Almanya'nın Türkiye'deki halkoylamasında tarafsız bir tutum sergilemesi gerektiğini vurgulamıştır. İki taraf da ilişkilerin “adım adım” düzeltilmesi için görüş birliğine varmıştır, ancak ilişkiler gerilmeye devam etmiştir. Buluşmada Erdoğan'ın Almanya'da miting yapması da gündeme gelmiştir.

Erdoğan, ilerleyen günlerde Alman devlet televizyonundan Hayır kampanyası yapılmasına, ayrıca Almanya Başbakanı Angela Merkel'in Hollanda'yı destekleyen açıklamalarına da ‘yazıklar olsun' diyerek sert tepki göstermiştir. Erdoğan'ın Almanya'yı Nazilere benzettiği açıklamalarına birçok Avrupalı siyasetçiden de tepki gelmiştir. Merkel, Nazi benzetmesinin üzücü olduğunu ifade ederken AB Komisyonu Başkanı Jean-Claude Juncker, Nazi benzetmesini, “günümüz Almanya'sının Nazi dönemiyle kıyaslanmasını kabullenemem. Bu küstahlıktır.” şeklinde yorumlamıştır.

Almanya'dan sonra Hollanda'da yaşanan kriz, gerilimin Kıta Avrupası hattında bir boyutu olduğu izlenimi uyandırmaktadır. İlk olarak Mevlüt Çavuşoğlu'nun halkoylaması çalışmaları kapsamında, 11 Mart Cumartesi günü Hollanda'ya yapacağı ziyaretin iptal edilmesi Mart ayının başlarında gündeme gelmiştir. Ankara ziyaretin ‘düşünce özgürlüğü' bağlamında ele alınması gerektiğini belirtirken, Hollanda hükümeti ırkçı liderlerin etkisinde kalarak güvenlik gerekçesiyle, ziyarete karşı olduklarını belirtmiştir. Çavuşoğlu'nun sert tepki göstermesi ve yaptırımımız olur açıklamaları gerilimin dozunu daha da yükseltmiş; etkinliğin yapılacağı salona verilen izin yerel yönetim tarafından iptal edilmiştir. Bu iptale rağmen, Çavuşoğlu Rotterdam'a gideceğini duyururken Hollanda hükümeti, yaptırım tehdidinin çözüm arayışını imkânsızlaştırdığını belirtip kamu düzenini ve güvenliği gerekçe göstererek Çavuşoğlu'nun uçuş iznini iptal etmiştir. Aynı günün akşamında, Almanya'dan kara yoluyla Rotterdam'a geçmek isteyen Aile ve Sosyal Politikalar Bakanı Fatma Betül Sayan Kaya, diplomatik sözleşmelere ve uluslararası teamüllere aykırı bir şekilde konsolosluk binasına 30 metre kala engellenmiştir. Yaklaşık 7 saat etrafı sarılmış bir şekilde bekletilen bakan, polis nezaretinde Almanya'ya sınır dışı edilmiştir. Aynı gece olayı protesto etmek için toplanan Türkiye kökenli vatandaşlara Hollanda polisi tarafından köpekler eşliğinde sert müdahale edilmiştir.

İki ülke arasındaki ilişkilerde tarihte ilk defa karşılaşılan bu büyük çaplı gerginliğe tepkiler de sert olmuştur. Erdoğan, “senin uçakların bakalım Türkiye'ye nasıl gelecek” diyerek, yaptırım uygulamak için 16 Nisan'ı işaret etmiştir.  Türkiye tarafından Hollanda'ya iki nota verilmiş; notalarda Hollanda'dan resmi yazılı özür ve kötü muamelede bulunan görevlilerin cezalandırılması talep edilmiştir. Hollanda Başbakanı Mark Rutte ilişkileri düzeltmekten yana olduklarını ama özür dilemeyeceklerini söylemiştir. Irkçı söylemleri referans alan Özgürlük Partisi lideri Geert Wilders başta olmak üzere bazı Hollandalı siyasiler, Türkiye'ye daha sert davranılması çağrısında bulunmuşlardır.

Almanya ve Hollanda'da yaşananlardan sonra Avusturya Başbakanı da bu ülkelerin yolunu izleyerek Türkiyeli bakanların ülkede seçim kampanyası yapmak istediklerinde bunu engellemek için çaba göstereceğini açıklamıştır. Danimarka da benzer bir tutum içine girerek “Türkiye'nin Hollanda'ya yönelik saldırıları” nedeniyle Başbakan Binali Yıldırım'ın 20 Mart'ta Danimarka'ya yapacağı ziyareti ertelemesini istemiştir.

 

Krizin Perde Arkası

Türkiye ile bir kısım Avrupa ülkesi arasında yaşanan krizin birden çok nedeni bulunmaktadır. Bu nedenlerden bazıları Türkiye kaynaklı iken bir bölümü, Avrupa merkezli gelişmelerden kaynaklanmaktadır. Krizi doğru tahlil etmek için meseleye Avrupa merkezli bakmak gerekmektedir. Zira süreç Türkiye açısından birtakım güçlükleri haiz olsa da kimi Avrupa ülkelerinin ve bunların içinde yer aldığı Avrupa Birliği'nin (AB) içinde bulunduğu durum en az Türkiye'nin durumu kadar zorludur.

AB son yıllarda çok taraflı birçok problemle karşıya bulunmaktadır. Bu problemlerin bir kısmı AB içinden kaynaklanmakta bir kısmı da dışsal faktörlerin etkisiyle oluşmaktadır. AB 2008 yılında patlak veren ekonomik krizden tam anlamıyla kurtulamamıştır. Yaşlı nüfus oranının fazla olması, sosyal güvenlik sisteminin yetersiz kalması sonucunu doğurmuştur. AB bürokrasisinin aşırı detaycı ve hantal olması AB'nin, etrafındaki dinamik ülkelerle rekabet etmesini zorlaştırmaktadır. Bu ülkelerden Rusya başkanlık sistemi ve Putin'in otoriter kişiliğiyle hızlı ve rahat hareket edebilmektedir. Birlikten ayrılma kararı alan İngiltere de AB mekanizmasına hiçbir zaman tam manasıyla dâhil olmadığı için bürokrasisini korumayı başarmıştır ve çıkarları konusunda hızlı davranabilmektedir. Türkiye ise anlaşıldığı kadarıyla hızlı kararlar alıp uygulayabilmeyi öngören bir sistem değişikliğini gündemine almakla AB'yi başka bir kanattan sıkıştırmaya başlamıştır.

Mevzubahis sorunların da etkisiyle, son birkaç seçimde ırkçı ve başta Müslümanlar olmak üzere yabancı karşıtı sağ partilerin yükselen bir oy grafiğine sahip olması, AB açısından en temel problemlerden birisidir. Şu an gündemde olan sorunların odağındaki ırkçı hareketlerin güç birliğine gitmeleri Avrupa'daki merkez partilerin işlerini zora sokmuştur. Ocak ayı içinde Almanya'da, Almanya İçin Alternatif (AfD) partisinin ev sahipliğinde yapılan bir toplantıya Avrupa Parlamentosu'ndaki Özgürlükler ve Uluslar Avrupası (ENF) grubuna üye olan aşırı sağcı partiler katılmıştır. Irkçı liderler Marine Le Pen ve Geert Wilders'ın da katılıp konuşma yaptığı toplantıdan öne çıkan başlıklar, “2017 yılının dönüm noktası olacağı, bir dünyanın çöküp yeni bir dünyanın kurulacağı, Brexit'in domino etkisi yaratacağı” şeklinde olmuştur. Toplantı, çok sayıda kişi tarafından protesto edilmiştir. Şimdiki Almanya Dışişleri Bakanı Sigmar Gabriel'in de katıldığı protesto gösterilerinde “Naziler istenmiyor”, “Bir daha asla” ve “Almanya renkli kalacak” şeklinde sloganlar atılmıştır. Protestocuların bu tepkisi Erdoğan'ın Nazizm yükseliyor söyleminin, Almanya ve Avrupa'da zaten karşılığı olan bir söylem olduğunu göstermektedir. Ama Avrupa'nın önemli bir kesimi, Türkiye'yi Avrupa dışı saydığından, tepki Türkiye kaynaklı olunca Erdoğan'ın sözlerine karşı cephe almıştır.

Dışsal faktörlere gelecek olursak; ilk olarak Haziran 2016'da İngiltere'nin halkoylamasıyla AB'den ayrılma kararı alması AB açısından büyük bir prestij kaybı olmuştur. Suriye İç Savaşı'ndan sonra kangren haline gelen mülteci sorunu başta olmak üzere AB, komşuluk ilişkileri geliştirdiği Mısır, Libya gibi ülkelerdeki insani krizlerle başa çıkmada iyi bir sınav verememiştir. Öte yandan Amerikan başkanlık seçimlerini Donald Trump'ın kazanması Avrupa'daki aşırı kesimleri umutlandırmıştır. Rusya'nın eski Sovyet coğrafyasında varlık göstermesi, bazı ülkelerdeki Rus azınlığın haklarını koruma iddiasıyla bölge siyasetine müdahil olması, AB'yi doğu sınırından baskı altına sokmaktadır. Doğusundan Rusya'nın baskısı altında olan, yakın ve uzak batısından İngiltere ve Amerika tarafından “yüzüstü” bırakılan AB, gün geçtikçe güneydoğu komşusu Türkiye'nin de güvenini kaybetmektedir. Türkiye'ye verilen yardım sözlerinin tutulmaması, mültecilere ilişkin Geri Kabul Anlaşması'nın tam olarak uygulanmaya konmaması, 15 Temmuz darbe girişimine verilen “örtülü”, darbe girişimi sonrasında darbecilere verilen “açık” destek Türkiye'de Avrupa'dan bağımsız hareket etme eğilimine güç katmıştır.

Avrupa'da yaşayan kalabalık Türkiyeli nüfus son yıllarda Cumhurbaşkanı Erdoğan etrafında konsolide olmuştur. Türkiye'nin ekonomik ve siyasi kazanımlarını daha ileri bir boyuta taşımak amacıyla yapmayı düşündüğü anayasa değişikliği, bu nüfustaki farkındalığı artırmıştır. Elinde mülteci konusu gibi bir koz bulunan, sahip olduğu genç nüfusuyla ekonomik ve idari açıdan güç kazanan Türkiye, Avrupa'nın tarihi karşıtlığını tetiklemektedir. Bu yüzden bazı Avrupa ülkeleri Türkiye'nin “iç meselesi” olan anayasa değişikliğinde açıktan Hayır tarafını tutmaktadır. Başta AB kurumları olmak üzere, NATO, BM ve Avrupa Konseyi ise yaşananlar karşısında ikircikli ya da orta yolcu bir tutum takınmaktadır.

 

SONUÇ

Yaşanan krizden en fazla Avrupa ülkelerinin merkez partileri etkilenmiştir. Hollanda'da yapılan seçimleri başbakan Rutte kazansa da 2012 seçimlerine göre 8 milletvekili kaybetmiştir. Irkçı Wilders'ın partisi ise 2012 seçimlerine göre milletvekili sayısını 5 sandalye artırmıştır. Benzer durum Fransa, Almanya, İtalya ve diğer Avrupa ülkeleri için de geçerlidir. Aşırı sağcı partiler, ekonomik krizler, mülteci krizi gibi sorunlara karşı popülist politikalar izleyerek desteklerini artırmaya devam etmektedirler. Nisan ve Mayıs aylarında Fransa'da, Eylül ayında ise Almanya'da seçimlerin yapılacak olması, Avrupa'da AB yanlıları ile karşıtlarının mücadelesinin kızışarak devam edeceğini göstermektedir.

Almanya'nın Hollanda'yı her şeye rağmen desteklemesi, Fransa'nın ilk başta tarafsız görünürken sonradan Türkiye aleyhine açıklamalarda bulunması, ayrıca en son Almanya ile ortak yazılı açıklamasında Türkiye'nin Nazi veya faşist olarak nitelediği diğer AB ülkeleri ile dayanışma içinde olduğunu belirtmesi, ne zamana kadar ayakta kalacağı belirsiz “birlik dayanışması” olarak değerlendirilmelidir. AB ülkeleri, birliğin bekasını sağlamak adına, aydınlanma ve Fransız İhtilali ile -öteki için değil- kendileri için kabul ettikleri AB değerlerinden taviz vermektedirler. Birlik ülkeleri, karşılaştıkları tehditleri Almanya'nın lokomotifliğinde bertaraf etmeye çalışmaktadırlar. Bu açıdan kurucu altı üyeden olan Hollanda'ya verilen destek sürpriz olmamıştır. Fakat tarihî Fransız-Alman rekabeti dikkate alındığında sadece Almanya'nın lokomotifliğine kalan AB'nin geleceğinin belirsiz olduğu da açıktır. Bu durum Türkiye'nin dış politika seçeneklerini çeşitlendirmesini kaçınılmaz kılmaktadır.

Yaşanan kriz, Türkiye'nin bir süredir uygulamaya çalıştığı Batı'dan bağımsızlaşma politikasını destekleyecek argümanlar üretmektedir. Erdoğan liderliğindeki “Evet” cephesi, kontrollü gerginlik politikası ile oylarını konsolide etmekte; aynı zamanda kararsızların oylarını Evet'e yöneltme konusunda yol almaktadır.

Bu krizin, Evet cephesine desteği artırdığı söylenebilir fakat Avrupa'da yaşayan ve halkoylamasından sonra da orada yaşayacak olan Türkiye kökenli vatandaşların selameti için, “kudret ve söylem dengesi”ni de göz önünde bulundurarak itidali elden bırakmamak elzemdir. Ayrıca Avrupa'da gösterilen tepkilerin “Yabancı Karşıtlığı” ve “İslam Karşıtlığı”ndan “Türk Karşıtlığı”na indirgenmesi, Avrupa'daki sorunun gerçekliğini tam yansıtmamakla birlikte iç dinamikler açısından problem içerdiği gibi, Türkiye'nin Avrupalı Müslümanlara sahip çıkma alanını da kısıtlamaktadır.